Wat is flicker op verlichting?
Flicker bij verlichting verwijst naar het flikkeren of knipperen van een lichtbron, meestal veroorzaakt door variaties in de stroomtoevoer of technologie van de lamp. Hoewel het flikkeren soms niet direct zichtbaar is en dus beperkt is tot subtiele fluctuaties in helderheid, kan het toch een negatieve invloed hebben op comfort, gezondheid en visuele prestaties.
Als we spreken over flicker op verlichting kunnen we een onderscheid maken tussen twee soorten flicker:
Vooreerst hebben we zichtbare flicker, waarbij we het flikkeren van een lichtbron gewoon met het blote oog kunnen zien. Deze vorm van flicker kan zorgen voor irritatie en afleiding, maar kan ook aanleiding geven tot hoofdpijn.
Erger zijn de vormen van onzichtbare of subperceptuele flicker. Hierbij zijn de fluctuaties in het licht te snel om nog te kunnen waarnemen met het blote oog, maar ze zijn er wel degelijk. Deze vorm van flicker kan ongemerkt invloed hebben op je gezondheid en op je prestaties en kan aanleiding geven tot vermoeidheid, pijn aan de ogen en verminderde concentratie.
Wat zijn de oorzaken van Flicker?
Flicker kan worden veroorzaakt door een aantal factoren of soms zelfs een samenspel van factoren.
- Netstroom : Flicker wordt veroorzaakt door onze netstroom aangezien onze verlichting werkt op wisselstroom of AC, die in onze regio een frequentie heeft van 50 Hz. Concreet betekent dit dat het licht eigenlijk zo een 50 keer per seconde aan en uit gaat en dat moet worden opgevangen. Bij onze oude lichtbronnen zoals een gloeilamp was dat vroeger geen probleem. Daar kregen we licht van een gloeidraad waarbij het gloeiende filament nog even zichtbaar blijft als de stroom wordt uitgeschakeld. Vandaag is dat met LED anders want hier krijgen we licht uit een diode die binnen enkele microseconden tot milliseconden uitschakelt en geen zichtbare naschijn geeft. Op die manier kan onze netstroom vandaag zorgen voor lichte helderheidsveranderingen bij slecht gereguleerde lichtbronnen.
- LED verlichting : Goedkope of slecht ontworpen LED lichtbronnen kunnen aanleiding geven tot flicker, vaak door slecht presterende bijhorende drivers en/of dimmers.
- Dimmers algemeen : Sommige dimmers werken niet goed met bepaalde lichtbronnen of zijn slecht op elkaar afgestemd, wat tot flikkeren kan leiden. Er worden vandaag ook vaak lichtbronnen in LED op dimmers aangesloten, die hier helemaal niet geschikt voor zijn.
- Fluorescentielampen of TL verlichting : Bij deze lichtbronnen kan er flicker ontstaan door verouderde voorschakelapparatuur, ook wel ballasten genoemd, of door bijvoorbeeld defecte starters.
Waarom is Flicker eigenlijk belangrijk?
Voor velen is het evident dat zichtbare flicker een bijzonder onaangenaam fenomeen die snel leidt tot irritatie. Als mens zullen we deze lichtbronnen actief gaan vermijden, precies omdat we het kunnen zien. De onzichtbare flicker zien we echter niet, maar geeft aanleiding tot een aantal zeer negatieve effecten. Bij onzichtbare flicker zetten we ons en dus ook onze hersenen gedurende lange tijd onder een stroboscoop.
Flicker heeft een effect op onze gezondheid en kan leiden tot hoofdpijn, vermoeide ogen maar ook tot migraine en in zeldzame gevallen tot aanvallen bij mensen met lichtgevoelige epilepsie.
Flicker kan dus ook ongemerkt storend zijn en onze productiviteit verminderen, vooral dan bij langdurig gebruik van de verlichting en is dus zeker te vermijden op de plekken waar we lezen, werken, puzzelen,…
Flicker heeft eveneens een rechtstreekse impact op onze visuele prestaties en kan vooral bij taken die precisie vereisen het vermogen verminderen om details goed te kunnen zien.
Hoe Flicker te vermijden?
Kies vooreerst voor een kwaliteitsverlichting en wees niet bang om te investeren in lichtbronnen van betrouwbare merken, die transparant communiceren ook over de technische specificaties van de lichtbronnen. Deze kwaliteitsproducten zetten in op goede drivers en bijhorende technologie om flicker te minimaliseren.
Flicker is in de Europese Unie ook wettelijk geregeld door de Eco-design richtlijn. Deze richtlijn stelt limieten aan paramaters zoals de fluctuatie index uitgedrukt als Flicker Percent of Pst en aan stroboscopische effecten uitgedrukt als SVM of Stroboscopic Visibility Measure. Verlichting die vandaag in Europa wordt verkocht dient een Flicker Percent of Pst te hebben die lager is dan 1,0 en een SVM die lager is dan 0,4. Bevraag dus goed uw leverancier over deze technische kenmerken en kies voor lichtbronnen met een “Flicker-free” label. Je kan er redelijk zeker van zijn dat als een bepaalde leverancier deze gegevens niet kan afleveren, de kwaliteit van de verlichting navenant zal zijn.
Gebruik ook steeds compatibele dimmers waarbij dimmers zijn afgestemd op de bijhorende lichtbronnen.
Je kan ook zelf je verlichting testen op Flicker door bijvoorbeeld met de camera van je smartphone op de lichtbron te richten. Als je dan duidelijke streeppatronen ziet, is er sprake van Flicker. Je kan het ook eenvoudig testen met een potlood. Hou een potlood vast aan het uiteinde en beweeg het snel heen en weer onder de lichtbron. Als de lichtbron flikkert zie je een duidelijk stroboscopisch effect. Bovenstaande zijn hulpmiddelen maar in een professionele context kunnen we uiteraard flicker op verlichting meten met gespecialiseerde meetapparatuur.
Conclusie
Flicker in verlichting kan een negatieve impact hebben op comfort, gezondheid en prestaties, zelfs als het niet direct zichtbaar is. Door te kiezen voor hoogwaardige, flicker-vrije verlichting kun je deze problemen vermijden en zorgen voor een prettige en gezonde omgeving.